‘Alarmerende’ toename superbacteriën onder oorlogsslachtoffers Oekraïne en Gaza
In Gaza en Oekraïne gaan steeds meer multiresistente bacteriën rond. Die zogenoemde superbacteriën reageren niet op antibiotica. Verwondingen bij oorlogsslachtoffers zijn hierdoor steeds moeilijker te behandelen, soms met amputaties of de dood tot gevolg.
Nieuwsuur sprak artsen, microbiologen, ziekenhuizen en gezondheidsinstellingen in Nederland en in het buitenland. Zij maken zich ernstig zorgen.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) spreekt van “een alarmerende trend”. “Dit kan zich uitbreiden naar buurlanden”, waarschuwt dr. Hatim Sati van de antibioticaresistentie-afdeling van de WHO.
‘Motor’ achter infectieproblematiek
Krystel Moussally, epidemioloog bij Artsen zonder Grenzen, ziet dat gevaar ook. “Nieuwe vormen van resistentie, voortgekomen uit de oorlog in Oekraïne, documenteert men nu ook in Europa, in Nederland, in Denemarken, zelfs in de Verenigde Staten.”
Hoe slechter bacteriën te doden of af te remmen zijn door antibiotica, hoe lastiger infecties te bestrijden zijn. Het risico op verspreiding van infecties en op ziekten en sterfgevallen neemt dan toe.
In Gaza en Oekraïne was er voor de oorlogen al veel resistentie door verkeerd en te veel antibioticagebruik en verkeerde richtlijnen. De oorlogen verergeren de problemen fors. “Oorlog is echt een motor achter infectieproblematiek”, zegt klinisch microbioloog Heiman Wertheim, die namens de WHO naar Oekraïne gaat om te helpen.
“De omgeving die een oorlog creëert is als een feest voor bacteriën waarin ze snel resistent worden en makkelijk worden doorgegeven”, zegt Moussally, “Soms krijg je in een halfuur 300 of 400 gewonden binnen. Dan verloopt het schoonmaken van wonden niet optimaal. Dat is een ideaal vehikel voor het verspreiden van een besmetting.”
‘Pijnstillers, antibiotica, niets helpt. Ik ben bang dat het eraf moet’
Hoe groot de problemen in Gaza en Oekraïne zijn, valt lastig te kwantificeren. Zo wordt antibioticaresistentie niet genoteerd als doodsoorzaak. Moussally: “Je telt sterfgevallen als gevolg van ondervoeding of van chronische ziekten, maar sterfgevallen als gevolg van multiresistente infecties tel je niet mee.”
Volgens de Oekraïense arts infectieziekten Maxym Krasnov is antibioticaresistentie in Oekraïne een van de belangrijkste doodsoorzaken van patiënten met zware verwondingen. “Het is een grote uitdaging voor al onze artsen.”
In Gaza hoort Nieuwsuur iets vergelijkbaars van arts Khaled al-Nabrisi in een ziekenhuis in Deir al Balah. “Door de vele patiënten en de tekorten kunnen we niet iedereen testen. En als we wel tests uitvoeren hebben we soms niet het juiste antibioticum. Dan geven we iets anders wat minder effectief is.”
Ongekende aantallen
Ook in Nederland groeien de zorgen. In Nederlandse ziekenhuizen worden, onder anderen, oorlogsslachtoffers uit Oekraïne opgevangen. Zij hebben in toenemende mate last van multiresistente bacteriën.
Klinisch microbioloog Wertheim spreekt van een situatie zonder precedent. “De bacteriën, hoe resistent die zijn, dat is nieuw.”
Hij ziet in het RadboudUMC vaker patiënten, zoals vakantiegangers of mensen die in een buitenlands ziekenhuis zijn behandeld, die besmet zijn met ‘superbacteriën’. “Maar met deze aantallen en zoveel verschillende resistente bacteriën in één patiënt, dat is voor ons ongekend.”
Uit een jaarrapport 2023 van het RIVM blijkt dat in 2022 het aantal moeilijk te behandelen resistente bacteriën aanzienlijk hoger was dan het jaar daarvoor. Deels valt dit te verklaren door de behandeling van Oekraïense patiënten in Nederland. Tussen de Russische invasie en augustus 2023 is in ieder geval drie keer een Nederlandse patiënt besmet geraakt door een Oekraïense patiënt, aldus het RIVM.
Zo’n besmetting is niet per se gelijk gevaarlijk; ongemerkt kan je lang een ‘superbacterie’ bij je dragen. Maar bij kwetsbare patiënten kan het tot problemen leiden.
Nederland ‘modelland’
Vooralsnog zijn besmettingen in Nederland goed in te dammen, dankzij preventie en controlemechanismes. De WHO noemt Nederland zelfs een “modelland”. Zo is het isoleren van patiënten met gevaarlijke ziektes om verspreiding van multiresistente bacteriën te voorkomen, hier goed geregeld.
In oorlogssituaties is dat isoleren vaak niet te doen; het zorgsysteem en de sanitaire situatie zijn niet optimaal en zijn soms zelfs doelwit van aanvallen. Daarnaast heeft de aanwezigheid van zware metalen, onder meer door het gebruik van kogels en bommen en door verwoeste infrastructuur, een versterkende werking op resistente bacteriën.
“De bacteriën worden gedwongen om zich genetisch zo aan te passen dat ze resistent worden tegen de zware metalen”, legt Moussally van Artsen Zonder Grenzen uit. “De genetische elementen bouwen op dezelfde manier resistentie op tegen antibiotica. Dat is hoe bacteriën zich aanpassen en verdedigen tegen antibiotica of zware metalen.”
< nieuwsoverzicht